Οι χαμηλές επιδόσεις των ελλήνων μαθητών σε σχέση με συναδέλφους τους σε άλλες χώρες (ΥΣ1), καθώς και το ποσοστό αυτών που κάθε χρόνο διακόπτουν πρόωρα τη φοίτησή τους (ΥΣ2), προκαλούν προβληματισμό και έντονη ανάγκη για εξεύρεση τρόπων βελτίωσης της παρεχόμενης εκπαίδευσης. Παρόλο που ο αριθμός των μαθητών που αριστεύουν και συνεχίζουν τις σπουδές τους σε πανεπιστήμια της χώρας και του εξωτερικού είναι μεγάλος, μέλημά μας πάντα είναι, ει δυνατόν, όλοι οι μαθητές να εκπληρώνουν τους εκπαιδευτικούς τους στόχους. Η προσέγγιση της εξατομικευμένης μάθησης έρχεται να δώσει απάντηση σε αυτή την ανάγκη μέσω της τεχνολογίας.
Στην παρούσα ανάρτηση, αναλύουμε την προσέγγιση της εξατομικευμένης μάθησης και το ρόλο που παίζει η τεχνολογία σε αυτή, και εστιάζουμε στο καινοτόμο λογισμικό Howlearn της EDISINET που βρίσκεται υπό κατασκευή στα πλαίσια ερευνητικού έργου. Με μια σειρά παιχνιδιών και διαδραστικών εργαστηρίων, το λογισμικό κινητοποιεί το μαθητή να κατακτήσει νέα γνωστικά πεδία, ενώ με σύγχρονες τεχνολογικές μεθόδους εξατομικεύει την πορεία του μέσα στην προσφερόμενη ύλη.
Τι Είναι η Εξατομικευμένη Μάθηση;
Στην εξατομικευμένη μάθηση ο ρυθμός και η μέθοδος διδασκαλίας προσαρμόζονται με βάση τις ανάγκες κάθε μαθητή. H προσαρμογή μπορεί να αφορά τη σειρά με την οποία παρουσιάζεται η ύλη, το είδος των ασκήσεων, τον αριθμό επαναλήψεων, και άλλα επιμέρους στοιχεία–περισσότερα ή λιγότερα–ανάλογα με τις τεχνολογικές δυνατότητες.
Ο δάσκαλος είναι ενορχηστρωτής και σύμβουλος, ενώ οι μαθητές βρίσκονται στην θέση του οδηγού και κατευθύνουν την πορεία της μάθησής τους. Πάντα, βέβαια, μέσα σε ένα περιβάλλον που έχει δημιουργήσει ο διδάσκων και το οποίο ευνοεί την κινητοποίηση των μαθητών και την κατάκτηση του προβλεπόμενου γνωστικού υλικού.
Σήμερα, η προσέγγιση της εξατομικευμένης χρησιμοποιείται ευρύτατα σε σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ανά τον κόσμο.
Προς τι η Χρήση Τεχνολογίας;
Μια εύλογη ερώτηση που τίθεται από τους πιο σκεπτικούς είναι γιατί χρειάζεται η τεχνολογία για την εξατομίκευση της μάθησης. Οι καθηγητές μπορούν κάλλιστα να προσφέρουν οι ίδιοι επιλογές στους μαθητές και σε πολλές περιπτώσεις το κάνουν, όσο μπορούν.
Αυτό είναι όμως και το κλειδί: «όσο μπορούν». Δεν είναι ρεαλιστικό να περιμένουμε από τους δασκάλους να εξατομικεύουν το κάθε τι και συστηματικά, δεδομένων και των περιορισμών μέσα στους οποίους δουλεύουν.
Σε μία παραδοσιακή τάξη, η αναλογία μαθητών-εκπαιδευτικών είναι περίπου 20 προς 1. Αν επιχειρήσουμε να εξατομικεύσουμε υπό αυτές τις συνθήκες, αυτό που ουσιαστικά ζητάμε είναι ένα άτομο να προσαρμόσει τη διδασκαλία του για 20 διαφορετικούς μαθητές. Ο όγκος εργασίας θα είναι τέτοιος, που ουσιαστικά καθιστά μια τέτοια προσπάθεια αδύνατη.
Αυτό που συμβαίνει στην πράξη, είναι ο εκπαιδευτικός να διδάσκει έχοντας στο νου το μέσο μαθητή. Αφού αδυνατεί να προσαρμόσει ύλη και μεθόδους διδασκαλίας για τον κάθε μαθητή ξεχωριστά, η μόνη λύση είναι να τους βρει όλους κάπου στο μέσο. Από αυτή την πρακτική χάνουν και οι μαθητές που είναι πίσω, αφού οι ανάγκες τους μένουν ακάλυπτες, και οι μαθητές που είναι μπροστά, αφού θα μπορούσαν να είχαν προχωρήσει περισσότερο (ΥΣ3).
Στη γνωστή οπτική μεταφορά, ο αναλυτής της εκπαίδευσης Sir Ken Robinson παρουσιάζει το σχολείο σαν ένα εργοστάσιο που εισάγει τους μαθητές σε μια γραμμή παραγωγής στην αρχή της σχολικής χρονιάς και τους παραδίδει στο τέλος αυτής (ΥΣ4). Η πορεία είναι σε μεγάλο βαθμό προδιαγεγραμμένη, ανεξάρτητα από το αν οι μαθητές έχουν κατακτήσει τη γνωστική ύλη ή όχι. Ο βαθμός γνώσης έρχεται σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με κριτήρια χρονολογικά βάσει των οποίων το εκπαιδευτικό σύστημα έχει επιλέξει να γίνεται η εισαγωγή και αποφοίτηση των μαθητών.
Sir Ken Robinson: Το εκπαιδευτικό σύστημα σαν εργοστάσιο
Στην εξατομικευμένη εκπαίδευση, η έμφαση μετατοπίζεται από την τήρηση μιας γραμμικής πορείας στο χρόνο στην επίτευξη βαθιάς γνώσης και αξιοποίηση όλων των ευκαιριών για τον εμπλουτισμό της. Παρόλο που η δομή του σχολικού συστήματος κρατιέται εξωτερικά η ίδια (δηλ. η οργάνωση του σχολείου σε τάξεις), μέσα στην τάξη υπάρχει ευελιξία και προτεραιότητα δίνεται στην ικανοποίηση των εξατομικευμένων αναγκών των μαθητών.
Ένας τρόπος να φανταστεί κανείς την εξατομικευμένη τάξη θα ήταν σαν να είχαμε μια τεράστια αρχειοθήκη με αστείρευτη ποικιλία γνωστικού υλικού. Το υλικό αυτό θα κάλυπτε την ύλη της τάξης στην οποία βρίσκεται ο μαθητής αλλά και κάποιων τάξεων πριν και μετά. Επίσης, ο καθηγητής στην ιδεατή αυτή τάξη θα είχε την υπολογιστική δυνατότητα να επιλέγει ανά πάσα στιγμή για κάθε μαθητή–βάσει επίδοσης και προσωπικών προτιμήσεων–σε ποιο ακριβώς υλικό από την αρχειοθήκη θα ήταν καλύτερο να επικεντρωθεί.
Όπως είναι φανερό, κάτι τέτοιο είναι πολύ δύσκολο για έναν άνθρωπο που λειτουργεί μόνος του, χωρίς τη βοήθεια τεχνολογικών μέσων. Εδώ είναι που τα λογισμικά με δυνατότητες εξατομίκευσης της εκπαιδευτικής διαδικασίας έρχονται να βοηθήσουν.
Τεχνολογία στην Τάξη Σποραδικά ή Κάθε Μέρα;
Παλαιότερα η τεχνολογία έμπαινε στη σχολική τάξη μια στο τόσο. Συνήθως επρόκειτο για μια ειδικά προγραμματισμένη δραστηριότητα ή για ένα πιλοτικό πρόγραμμα που είχαν επιλέξει να εκτελέσουν κάποιοι διδάσκοντες με μεράκι. Σε μεγάλο βαθμό η ροή του κανονικού μαθήματος έπρεπε να διακοπεί για να ξεκινήσει η δραστηριότητα και αυτό αφού είχε προηγηθεί μια μακρά περίοδος σχεδιασμού ώστε να εξασφαλιστεί ότι θα υπάρχουν τα τεχνολογικά μέσα, οι διδάσκοντες θα είναι εκπαιδευμένοι, και γενικότερα η όλη προσπάθεια θα “δουλέψει.”
Σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά. Σε αυτό έχει βοηθήσει ο εξοπλισμός των σχολείων με προσωπικούς υπολογιστές (laptops ή tablets) καθώς και η βελτίωση της παροχής ίντερνετ στα σχολεία. Σε κάποιες φωτεινές περιπτώσεις, το σχολείο είναι εξοπλισμένο με υπολογιστές με αναλογία 1 προς 1 μαθητές και συσκευές. Σε άλλες, κάθε τάξη έχει ένα περιορισμένο αριθμό συσκευών, που δε φτάνουν μεν για όλους αλλά τουλάχιστον είναι άμεσα διαθέσιμες για να τις χρησιμοποιήσει μια μικρή ομάδα μαθητών κάθε φορά.
Επίσης, τα τελευταία χρόνια έχει βελτιωθεί σημαντικά το εύρος των εκπαιδευτικών τεχνολογικών προϊόντων καθώς και τα τεχνικά τους χαρακτηριστικά (ΥΣ5). Αυτό κάνει πολύ πιο εύκολη τη χρήση τους, καθώς οι διδάσκοντες μπορούν να επιλέξουν από μια πληθώρα επιλογών ανάλογα με τις ανάγκες τους. Μαθητές και διδάσκοντες είναι εξοικειωμένοι με την τεχνολογία και η μετάβαση από τα πιο παραδοσιακά μέσα στους υπολογιστές είναι υπόθεση μερικών λεπτών και πλέον μέρος της καθημερινής ρουτίνας του μαθήματος (ΥΣ6).
Ένα από τα μοντέλα ενσωμάτωσης χρήσης λογισμικών σε υπολογιστές που χρησιμοποιείται ευρύτατα είναι γνωστό ως κυκλική μετακίνηση μεταξύ δραστηριοτήτων (station rotation) (ΥΣ7). Η τάξη χωρίζεται σε μικρές ομάδες, η κάθε μια από τις οποίες ασχολείται με κάτι διαφορετικό. Οι ομάδες κινούνται στο χώρο κυκλικά, μεταξύ “σταθμών” δραστηριοτήτων. Για παράδειγμα, σε ένα σταθμό οι μαθητές χρησιμοποιούν κυβάκια για καταλάβουν την έννοια της πρόσθεσης, σε άλλο λύνουν ασκήσεις σε ένα φυλλάδιο, σε ένα τρίτο παίζουν ένα παιχνίδι πρόσθεσης σε tablets, και σε ένα τελευταίο δουλεύουν με το δάσκαλο για επίλυση αποριών και ένας-προς-ένας βοήθεια. Μοντέλα ενσωμάτωσης όπως η κυκλική μετακίνηση διευκολύνουν το διδάσκοντα στην οργάνωση του σχολικού χρόνου και κάνουν τη χρήση τεχνολογικών λύσεων πιο προσιτή.
Κοιτάζοντας το Μέλλον
Προς αυτή την κατεύθυνση, το λογισμικό Howlearn καινοτομεί και συμβάλλει στις προσπάθειες των ελλήνων εκπαιδευτικών για εξεύρεση λύσεων που βοηθούν στην εξατομίκευση της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Πρόκειται για ένα διαπλατφορμικό εκπαιδευτικό σύστημα (για Windows, Android/iOS και Web), που χρησιμοποιεί τεχνικές παιχνιδοποίησης σε τρισδιάστατα εικονικά περιβάλλοντα προσομοίωσης σχολικών αιθουσών, εργαστηρίων, και χώρων επιχειρηματικότητας και καινοτομίας. Εντός αυτών των χώρων, οι μαθητές εκτελούν πειράματα που καλύπτουν το σύνολο των μαθημάτων που συναποτελούν τη σχολική τους ύλη.
Μετά την ολοκλήρωση των πειραμάτων τους, οι μαθητές λαμβάνουν εξατομικευμένη ανατροφοδότηση, που αφορά, όχι μόνο τη συνολική τους επίδοση, αλλά και την κατάδειξη προτεινόμενων επερχόμενων πειραμάτων προς υλοποίηση, με βάση τις αδυναμίες τους, τις προσωπικές τους προτιμήσεις, ή ακόμη και τη συνολική επίδοση της τάξης τους. Η εξατομικευμένη αυτή ανατροφοδότηση προκύπτει ως αποτέλεσμα της γνώσης/στοιχειώδους ευφυΐας που αποκτά το λογισμικό από τα δεδομένα των μαθητών, τα οποία και συγκεντρώνονται και αναλύονται μέσω αλγορίθμων μηχανικής μάθησης και τεχνητής νοημοσύνης.
Έτσι, υποστηρίζεται η ιδέα της εξατομικευμένης μάθησης και μάλιστα με τρόπο που ενσωματώνει στοιχεία παιχνιδιού–κάτι που πάντα έχει επιτυχία ανάμεσα σε μικρούς (και μεγάλους) μαθητές και βελτιώνει τα επίπεδα κινητοποίησης. Σε επόμενη ανάρτηση εστιάζουμε στην παιχνιδιώδη διάσταση του Howlearn και το συγκρίνουμε με παρόμοια λογισμικά που χρησιμοποιούνται ως ενισχυτικά μέσα διδασκαλίας.
Στέλλα Κουνελάκη Γρύλλου, συνεργάτης, EDISINET
Νυμφοδώρα – Μαρία Ραυτοπούλου, Apopsi Group of Companies
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
- Σοφιανοπούλου, X., Εμβαλωτής, A., Καρακολίδης, A., και Πίτσια, Β. 2019. «Μια Ανάλυση των Αποτελεσμάτων του PISA 2015: Οι επιδόσεις των Ελλήνων Μαθητών και οι Παράγοντες που τις Επηρεάζουν». Οργανισμός Έρευνας και Ανάλυσης «Διανέοσις».
- Μπαλούρδος, Δ. 2016. «Σχολική Διαρροή: Μια Προσέγγιση σε Δείκτες και Στατιστικά Στοιχεία». Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών.
- Για μια πιο εκτενή ανάλυση για τη διδασκαλία στο μέσο όρο και τις συνέπειές της αξίζει να διαβάσει κανείς το βιβλίο του Salman Khan (2012), ιδρυτή του Khan Academy, “The One World Schoolhouse: Education Reimagined.”
- Sir Ken Robinson (2010). Changing education paradigms. Οπτικοακουστικό υλικό προσαρμοσμένο από την RSA Animate. Ανακτήθηκε από: https://www.youtube.com/watch?v=zDZFcDGpL4U
- Για παραδείγματα προϊόντων που δείχνουν το εύρος της προσφερόμενης τεχνολογίας μπορεί να συμβουλευτεί κανείς το Edtech Top 40 Report του LearnPlatform. Είναι διαθέσιμο στο σύνδεσμο: https://learnplatform.com/insights
- Μια παλαιότερη ανάρτηση της Στέλλας Κουνελάκη Γρύλλου με τίτλο “What I Learned on a Learning Tour of Beverly Public Schools” προσφέρει παραδείγματα ενσωμάτωσης τεχνολογίας στην τάξη. Θα τη βρείτε στον παρακάτω σύνδεσμο: https://medium.com/@stellakounelakigryllou/what-i-learned-on-a-learning-tour-of-beverly-public-schools-5442d6694a51
- To άρθρο “How to Pick the Right Instructional Model for Your Classroom” της Brittany Griffin (2018) στον ιστότοπο του εκπαιδευτικού οργανισμού Education Elements προσφέρει μια γρήγορη ματιά στο μοντέλο κυκλικής μετακίνησης καθώς και σε άλλα δημοφιλή μοντέλα οργάνωση τάξης. Είναι διαθέσιμο στο σύνδεσμο: https://www.edelements.com/blog/how-to-pick-the-right-instructional-model-for-your-classroom
Σύνδεσμος άρθρου: https://www.linkedin.com/in/kounelaki-gryllos/recent-activity/articles/